Authentieke Avonturen

Want reizen is meer dan fysieke verplaatsing alleen

·

Arbëreshë : Albanees Erfgoed van Italië

De Arbëreshë Reis: Een Ongezien Albanees Erfgoed in Italië Korte Smenvatting : De Arbëreshë zijn een Albanese minderheid die vanaf de 14e-18e eeuw naar Zuid-Italië vluchtte tijdens de Ottomaanse expansie.…

De Arbëreshë Reis: Een Ongezien Albanees Erfgoed in Italië

Korte Smenvatting : De Arbëreshë zijn een Albanese minderheid die vanaf de 14e-18e eeuw naar Zuid-Italië vluchtte tijdens de Ottomaanse expansie. Verspreid over ongeveer vijftig dorpen in zeven provincies, hebben ze vijf eeuwen lang hun unieke culturele identiteit weten te behouden. Ze spreken Arbërisht (een archaïsche vorm van Albanees die als bedreigd is geclassificeerd), behouden Byzantijnse religieuze tradities binnen de Katholieke Kerk, en vieren hun erfgoed via traditionele festivals, muziek, dans en klederdracht. Hoewel ze uitdagingen als modernisering en emigratie tegenkomen, werken ze aan cultureel behoud via tweetalig onderwijs en culturele programma’s. De Arbëreshë-dorpen bieden reizigers een authentieke culturele ervaring buiten de gebaande paden, met name tijdens festivals zoals Pasen in Piana degli Albanesi. 13 minuten leestijd

Er schuilt iets magisch in het betreden van een wereld waar de tijd een vreemde kronkel lijkt te hebben gemaakt. Waar eeuwenoude tradities doorleven in het moderne bestaan, waar een taal van de andere kant van de zee nog steeds in de lucht hangt, en waar kleurrijke klederdracht en Byzantijnse gezangen je naar een ander universum transporteren. Dit is geen afgelegen uithoek van Oost-Europa; dit is Zuid-Italië, het land van de Arbëreshë—een van de meest fascinerende maar minst bekende culturele schatten van Europa.

Een Volk Tussen Twee Werelden

Het toeristische beeld van Italië omvat Romeinse ruïnes, Renaissance meesterwerken, pasta-festijnen en vloeiende Italiaanse conversaties als rijkelijke wijn. Maar achter de door zon verschroeide heuvels van Calabrië, Sicilië en andere zuidelijke regio’s ligt een verborgen culturele schat die zelfs veel Italianen niet kennen: Albanese dorpen waar een erfgoed al meer dan vijf eeuwen voortleeft.

De Arbëreshë (ar-buh-RESH-eh) zijn nakomelingen van Albanese vluchtelingen die tussen de 14e en 18e eeuw naar Italië vluchtten, voornamelijk na de dood van hun nationale held, Gjergj Kastrioti Skanderbeg, en de Ottomaanse expansie door de Balkan. Vandaag identificeren ongeveer 100.000 mensen zich als Arbëreshë, verspreid over zo’n vijftig gemeenschappen in zeven provincies in Zuid-Italië.

Wat het meest opmerkelijk is aan deze gemeenschappen is niet zozeer hun ouderdom als wel hun culturele veerkracht. Eeuwenlang ondergedompeld in de Italiaanse cultuur, hebben de Arbëreshë hun taal, religieuze praktijken, muziek, dans, klederdracht en tradities weten te behouden—waardoor een keten van culturele eilanden is ontstaan die zij allemaal “Arbëria” noemen.

De Taal Die De Tijd Vergat

Lopend door een Arbëreshë-dorp, vang je misschien flarden op van een taal die noch Italiaans is, noch helemaal modern Albanees. Het is Arbërisht, een tijdcapsule-taal die elementen van middeleeuws Albanees van vóór de Ottomaanse verovering bewaart.

“Onze taal is onze schat,” legde een inwoner van Civita in Calabrië uit, terwijl we op het dorpsplein zaten. “Het verbindt ons met onze voorouders die de zee overstaken.”

Taalkundigen waarderen Arbërisht bijzonder omdat het veel archaïsche kenmerken heeft behouden die in het standaard Albanees verloren zijn gegaan. Het is als het vinden van een levend fossiel—een taal die eeuwenlang onafhankelijk is geëvolueerd, elementen van het Italiaans heeft geleend maar oudere vormen van het Albanees heeft behouden die anders verloren zouden zijn gegaan.

Een paar kilometer tussen dorpen kan leiden tot duidelijk verschillende dialecten van Arbërisht, het resultaat van een rijke culturele lappendeken van taalverschillen. In sommige gemeenschappen schakelen ouderen moeiteloos tussen Arbërisht, Italiaans en regionale Italiaanse dialecten, waarbij elke taal een andere facet van hun complexe identiteit vertegenwoordigt.

Helaas heeft UNESCO Arbërisht als “beslist bedreigd” moeten classificeren. Opeenvolgende generaties geven steeds meer de voorkeur aan het Italiaans, en hedendaagse druk bedreigt deze taaltraditie. Maar huidige pogingen tot heropleving—zoals tweetalig onderwijs en culturele festivals—beloven veel goeds voor haar behoud.

Byzantijnse Pracht: Het Religieuze Hart van de Arbëreshë-Identiteit

Misschien onderscheidt niets de Arbëreshë duidelijker van hun Italiaanse buren dan hun religieuze praktijken. Terwijl hun buren de Latijnse ritus van het katholicisme vieren die in heel Italië wordt gevonden, vieren de meeste Arbëreshë-gemeenschappen de Byzantijnse ritus binnen de Katholieke Kerk—een fascinerende verbinding tussen het oosterse en westerse christendom.

Stap een Arbëreshë-kerk binnen en je waant je in Griekenland of de orthodoxe wereld. De iconostase (een met iconen bedekt scherm) scheidt de gelovigen van het heiligdom, bladgoud gloeit tegen diepe blauwen en roden in de heilige kunstwerken, en priesters, bekend als “papas” (die, in tegenstelling tot hun Latijnse tegenhangers, getrouwd mogen zijn), leiden diensten met een uitgesproken oosters karakter.

Gedurende de liturgie zweven plechtige Byzantijnse gezangen door de lucht, vaak gezongen in zowel oud-Grieks als Arbërisht. De spirituele ambiance wordt versterkt door de intense geur van wierook en de gelovigen die tijdens de eredienst zitten of staan—wederom een oosterse praktijk die in deze Italiaanse buitenposten behouden is gebleven.

Nergens is de schoonheid van de Arbëreshë religieuze cultuur meer zichtbaar dan tijdens Paasfeesten, met name in steden als Piana degli Albanesi op Sicilië. Pasen wordt hier omgevormd tot een viering van culturele identiteit waarbij vrouwen rondlopen in hun traditionele, uitbundige klederdracht, speciaal voorbereide rode eieren als symbolen van Christus’ opstanding, en rituelen die Byzantijnse, Albanese en Italiaanse elementen vermengen op een uniek Arbëreshë-wijze.

“Met Pasen zijn we het meest onszelf,” vertelde een lokale vrouw me terwijl ze de erfstuk-kostuum van haar familie toonde, met generaties van ingewikkeld goudwerk. “Dit is wanneer we herinneren wie we zijn en waar we vandaan komen.”

Dorpen van Herinnering: Het Arbëreshë-Landschap

De geografie van Arbëreshë-dorpen getuigt op welsprekende wijze van het behoud en de aanpassing van cultuur. Ze bevinden zich meestal op heuvels of bergen—een defensieve locatie die getuigt van hun verleden als vluchtelingendorpen tijdens oorlogstijd.

De traditionele stedelijke indeling bestaat typisch uit huizen gebouwd in een halve cirkel rond een centraal plein, wat buurten creëert bekend als “gjitonía” die interactie tussen de inwoners bevorderen.

In Civita, een van de mooiste Arbëreshë-dorpen, klampen witgekalkte huizen zich vast aan de steile kliffen boven de Raganello Gorge in Calabrië. De bouwstijl mengt Zuid-Italiaans met onderscheidende kenmerken die de oosterse oorsprong van de gemeenschap weerspiegelen.

San Demetrio Corone, nog een belangrijk centrum van Arbëreshë-mensen in Calabrië, bezet glooiende heuvels met daarop het College van St. Adrian, een seminarie opgericht in 1732 specifiek om geestelijken op te leiden voor dienst in de Italo-Albanese Katholieke Kerk. Al meer dan een millennium is dit college een centrum van kennis dat heeft geholpen de Arbëreshë-cultuur en taal in stand te houden.

Op Sicilië ligt Piana degli Albanesi in een bergachtig dal, met straten die uitstralen vanaf het centrale plein dat wordt gedomineerd door de Kathedraal van San Demetrio Megalomartire met zijn kenmerkende Byzantijnse koepel. De naam van het stadje zelf—”Vlakte van de Albanezen”—getuigt van trots op zijn culturele geschiedenis.

Dit zijn geen museumstukken maar gezellige dorpen waar eeuwenoude tradities samensmelten met de moderne samenleving. Je ziet misschien oude vrouwen in traditionele kledij pratend met tieners die aan hun mobiele telefoons gekluisterd zijn, of hoort Arbërisht-gesprekken onderbroken door het overschakelen naar Italiaans om politiek of voetbalwedstrijden te bespreken.

Festivals: Wanneer Oude Tradities Tot Leven Komen

Voor toeristen die verlangen naar authentieke culturele ervaringen, bieden Arbëreshë-festivals buitengewone inzichten in levende tradities die eeuwenlang hebben overleefd. Tijdens dergelijke evenementen lijken gemeenschappen terug te kijken in de tijd, waarbij moderne generaties verbonden worden met de wereld van hun voorouders.

Pasen (Pashkët) is het hoogtepunt van de religieuze en culturele feestdagen van het jaar. De vieringen in de Heilige Week worden uitgevoerd volgens Byzantijnse traditie maar hebben een uniek Arbëreshë-karakter. Op Paaszondag in plaatsen zoals Piana degli Albanesi dragen vrouwen complexe traditionele kleding versierd met sierlijke borduurwerken, gouddraad en speciale hoofdtooien bekend als “keza”. Het hele stadje neemt deel aan processies waar Byzantijnse gezangen in het Grieks en Arbërisht te horen zijn.

Het Arbëreshë Liedjesfestival, elk jaar georganiseerd in San Demetrio Corone, is uitgegroeid tot een cruciaal platform voor het behoud van taal- en muzikaal erfgoed. Zangers uit verschillende Arbëreshë-gemeenschappen komen hier om traditionele polyfone zang en volksballades over migratie, heroïsme, liefde en religie te beschermen.

Huwelijksrituelen bieden ons een andere blik op rijke tradities. Arbëreshë-bruiloften zijn formeel en strekken zich uit over enkele dagen, beginnend met vrienden en familieleden die samenkomen bij het huis van de bruid om haar te helpen voorbereiden. De kleding van de bruid, meestal met een kenmerkende rode rok en uitgebreide hoofdtooi, is het visuele hoogtepunt van de viering.

Tijdens de Byzantijnse huwelijksceremonie worden het paar gekroond (symboliserend hun nieuwe “koninkrijk” samen), delen ze een speciaal zelfgemaakt brood, of “cugliaccio”, dat hun nieuwe thuis vertegenwoordigt, en drinken ze allebei drie slokken wijn uit dezelfde beker. Vervolgens leidt de celebrant het paar, met hun handen aan elkaar gebonden, in drie rondgangen om het altaar om het begin van hun gedeelde reis te symboliseren.

Zelfs begrafenisrituelen weerspiegelen het unieke culturele erfgoed van de Arbëreshë. Tijdens Java e Prigatorëvet (de Week van het Vagevuur) eren gemeenschappen hun doden met specifieke rituelen waaronder gemeenschappelijke maaltijden op de begraafplaats—een droevige communie van levenden en doden die traditionele herdenkingspraktijken in stand houdt.

Culturele Schatten: Van Volksliederen tot Beroemde Zonen

De culturele innovaties van de Arbëreshë strekken zich ver uit buiten hun geïsoleerde enclaves. Hun muziek, met zijn aangrijpend evocatieve polyfone zangwijzen en onderscheidende instrumenten zoals de lahuta (een eensnarig instrument), heeft de bredere Italiaanse volkstraditie beïnvloed en etnomusicologen wereldwijd aangetrokken.

Arbëreshë-dansen, zoals de cirkelvormige “vallja”-dans die bij feesten wordt uitgevoerd, behouden traditionele choreografische conventies. Dansers dansen meestal hand in hand of met witte zakdoeken die samen zwaaien, terwijl ze liederen zingen die gebeurtenissen uit het verleden of folkloristische verhalen navertellen.

De volkscultuur van de Arbëreshë—folklore, mythen en spreekwoorden—biedt rijke informatiebronnen over hun wereldbeeld. Verhalen over Skanderbeg, hun nationale held, zijn bijzonder relevant, evenals mythologie met bizarre wezens uit de Albanese volkstraditie zoals de zana (feeënachtige wezens) en shtriga (heksachtige wezens).

Buiten hun lokale gemeenschappen hebben de Arbëreshë opvallende individuen voortgebracht die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan zowel de Italiaanse als de Albanese cultuur. Girolamo De Rada, ook bekend als de “Arbëresh-bard”, wordt algemeen beschouwd als de vader van de moderne Albanese literatuur. Antonio Gramsci, een van Italië’s grootste politieke intellectuelen en medeoprichter van de Italiaanse Communistische Partij, was van Arbëreshë-afkomst. Francesco Crispi, een andere beroemde Arbëreshë, speelde een sleutelrol in het Italiaanse Risorgimento voordat hij diende als premier van Italië.

Culinair Erfgoed: Waar Italiaanse Ingrediënten Albanese Tradities Ontmoeten

Geen reis zou compleet zijn zonder het proeven van de kenmerkende keuken die zich binnen Arbëreshë-gemeenschappen heeft ontwikkeld. Hun signatuurgerechten verwijzen zowel naar hun Albanese wortels als naar de ingrediënten van hun Italiaanse thuisland.

Specialiteiten variëren van Albanese variaties op klassiekers zoals lakror (hartige taart met vullingen) en petulla (gebakken deegwaar), tot gerechten die specifiek zijn geëvolueerd in Arbëreshë-gemeenschappen. Traditionele recepten bevatten vaak kenmerkende kruidenmengsels die ze onderscheiden van de gangbare Italiaanse keuken.

In Piana degli Albanesi hebben bakkerijen cannoli met gezoete ricotta—een Siciliaanse traditie die de lokale Arbëreshë zich eigen hebben gemaakt met verschillende texturen van de schil en vulling. Het stadje staat bekend om zijn paaslekkernij, de “kanondiell”, een ringvormig zoet brood versierd met beschilderde eieren.

Diners in Arbëreshë-dorpen beginnen typisch met een toast van zelfgemaakte raki (vruchtenbrandewijn), een gewoonte die deze Italiaanse dorpen verbindt met de tradities van de andere kant van de Adriatische Zee. De maaltijd verloopt meestal langzaam, met meerdere gangen en levendige gesprekken die heen en weer schakelen tussen Italiaans en Arbërisht.

Uitdagingen en Behoud: Een Levend Erfgoed in Gevaar

Ondanks hun uitstekende culturele overleving, worden de Arbëreshë ernstig uitgedaagd om hun unieke erfgoed te behouden in de moderne samenleving. Opeenvolgende generaties omarmen steeds meer de gangbare Italiaanse cultuur, en de Arbëreshë-taal wordt geclassificeerd als bedreigd. Economische omstandigheden hebben geleid tot emigratie uit de traditionele dorpen, en globalisering legt homogeniserende druk op alle aspecten van cultuur.

Toch zijn er bemoedigende tekenen van een culturele renaissance. Sinds 1999 definieert en beschermt de Italiaanse Wet 482 formeel de Arbëreshë als een historische taalkundige minderheid. Sommige gemeenschappen hebben tweetalige onderwijsschema’s geïnitieerd en tweetalige borden zijn opgericht. Culturele verenigingen zijn druk bezig met het opnemen en commercialiseren van traditionele muziek, dans en ambachten.

In 2017 heeft de Albanese regering officieel verzocht dat UNESCO de Arbëreshë-mensen erkent als levend immaterieel cultureel erfgoed—een wereldwijde erkenning van hun culturele relevantie en de noodzaak om behouden te blijven.

Een bezoek aan de Arbëreshë-gemeenschappen van vandaag is de ervaring van zowel verouderde tradities als innovatie—een volk dat worstelt tegen het tij om afzonderlijk te blijven van, maar toch deel uit te maken van, de hedendaagse Italiaanse cultuur.

Arbëria Ervaren: Een Benadering voor Reizigers

Voor toeristen die op zoek zijn naar authentieke culturele ervaringen buiten de gebaande paden, bieden de Arbëreshë-dorpen ongelooflijke mogelijkheden. In tegenstelling tot gefabriceerde toeristische attracties, presenteren deze dorpen levende culturele tradities die zich natuurlijk hebben ontwikkeld gedurende eeuwen.

De beste aanpak is om langzaam en met respect te werk te gaan. Breng tijd door op dorpspleinen waar oudere bewoners samenkomen en waar je flarden Arbërisht kunt horen. Woon religieuze diensten bij in kerken van de Byzantijnse ritus, waar het spirituele erfgoed levend en aanwezig is. Bezoek deze plaatsen wanneer festivals plaatsvinden en oude tradities op spectaculaire wijze tot leven komen.

De belangrijkste concentraties van Arbëreshë-gemeenschappen bevinden zich in:

Plan je bezoek om samen te vallen met belangrijke festivals zoals Pasen in Piana degli Albanesi of het Arbëreshë Liedjesfestival in San Demetrio Corone. Deze festivals brengen cultureel erfgoed in zijn meest kleurrijk versierde vorm naar voren en bieden kansen om gebruiken te zien die op gewone dagen minder opvallend zouden kunnen zijn.

Een Levende Brug Tussen 2 Werelden

Het meest fascinerende aan de Arbëreshë is hoe zij een levende schakel zijn tussen culturen en tijdperken—Albanees maar Italiaans, oosters maar westers, antiek maar modern. Hun dorpen zijn het toonbeeld van het buitengewone menselijke vermogen om cultuur te behouden en te transformeren door de eeuwen heen.

In een steeds homogener wordende wereld bieden zij iets steeds zeldzamer: een echte culturele ervaring die niet is voorbereid voor reizigers maar geëvolueerd is door eeuwen van levende geschiedenis. De Arbëreshë-dorpen herinneren ons eraan dat Italië’s culturele topografie rijk is aan talloze veelvouden die verder gaan dan de bekende mijlpalen van de Romeinse, Renaissance en Barokke beschaving.

Voor de culturele reiziger die iets zoekt dat verder gaat dan een oppervlakkige verbinding en begrip, belooft de reis naar Arbëria geheimen over identiteit, wilskracht en de eeuwigheid van erbij horen. In deze heuvelstadjes waar Byzantijnse gezangen echoën tegen muren van steen en gesprekken worden gevoerd in een middeleeuws vocabulaire dat niet tot zwijgen kon worden gebracht, ontdekken we niet alleen een interessante pagina van de Europese geschiedenis maar een levend testament van culturele veerkracht.

De volgende keer dat u in Zuid-Italië bent, overweeg dan om af te wijken van de gebaande route van de typische attracties om deze verborgen Balkan-wereld in Italië te verkennen—een wereld waar het oversteken van een dorpsgrens net zo kan aanvoelen als het oversteken tussen naties, eeuwen en werelden zonder de Italiaanse bodem te verlaten.

Reacties

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *